चांदीचा काळसरपणा | How to remove black coating on Silver

Shine-silver

चांदीचा काळसरपणा
Black coating on Silver 

चांदीच्या धातूचा भारतातील दैनंदिन जीवनात समृद्ध इतिहास आणि विविध उपयोग आहेत. दागदागिने, भांडी, धार्मिक कलाकृती, पारंपारिक औषध आणि अगदी तंत्रज्ञानासह विविध क्षेत्रात चांदी वापरली जाते.चांदीवरील काळपटपणा हवेतील सल्फर संयुगे, जसे की हायड्रोजन सल्फाइड आणि चांदी यांच्यातील रासायनिक अभिक्रियामुळे येतो. यामुळे सिल्व्हर सल्फाइड हे एक गडद कंपाऊंड जे चांदीच्या पृष्ठभागावर काळ्या कोटिंगच्या रूपात दिसते. चांदीची मूळ चमक प्राप्त करण्यासाठी पॉलिशिंग किंवा इतर तंत्र वापरले जातात. 

इंग्रजी उच्चार कसे करावे या विषयाचा एक तासाचा व्हिडीओ जितेंद्रच्या घरी बघण्याचा कार्यक्रम अगोदरच ठरला होता. सर्व जमले, परंतु चिंगीचा पत्ता नव्हता. गॅलरीत जाऊन बघितले, टेरेसवर तपासले नंतर एकाने निरोप दिला, तिच्या घराला कुलूप आहे. तिच्या अनुपस्थितीतच व्हिडीओ बघण्याचे ठरले, मात्र तेवढ्यात चिंगी आली. अर्थातच तिच्यावर प्रश्‍नांचा भडीमार झाला, ती शांतपणे म्हणाली,

‘‘आम्ही सर्व शॉपींगला गेलो होतो, तेथे थोडासा उशीर झाला. बरीच शॉपींग केली, माझे कानातलेही नवीन घेतले. चांदीचे आहेत.’’

सर्वांनी कौतुकाने बघितले, ते बघून गुंजन म्हणाली,

‘‘माझ्या कानतले पण चांदीचे आहेत.’’

सर्वांनी तिच्याकडे बघितले, तिच्या कानातले नीट बघून शरद म्हणाला,

‘‘हे तर काळसर दिसतात, चांदीचे नसून लोखंडाचे वाटतात.’’

हे ऐकून सर्व हसले, गुंजन मात्र रडवेल्या चेहर्‍याने सर्वांकडे बघत होती. सर्वांना चूप करून जगत म्हणाला,

‘‘गुंजन सांगते ते बरोबर आहे, तिच्या कानातले चांदीचेच आहेत. चांदीच्या वस्तू कालांतराने काळसर पडतात,ही साधारण बाब आहे.’’

‘‘पण त्या वस्तू काळ्या का पडतात.’’-चिंगी.

‘‘हवेत काही प्रमाणात गंधक असते. तसेच अन्न शिजविण्यासाठी, उष्णता निर्माण करण्यासाठी काही ठिकाणी दगडी कोळसा जाळला जातो, तो जाळतांना निर्माण होणार्‍या धुरातही गंधक असते. हे गंधक आजूबाजूच्या हवेत मिसळते आणि हवेतील गंधकाची चांदीची सहजच अभिक्रिया होऊन काळ्या रंगाचे सिल्व्हर सल्फाईड तयार होते आणि यामुळेच चांदीच्या वस्तू कालांतराने काळसर पडतात.’’

‘‘हा काळसरपणा नाहीसा करण्यासाठी नेमके काय करायचे?’’गुंजनने विचारले.

‘‘चांदीच्या वस्तू साफ करण्यासाठी आपल्या घरात असलेली टूथपेस्ट खूप उपयुक्त आहे. टूथपेस्ट चांदीवर लावायची आणि गरमपाण्याने धुऊन घ्यायची, त्यामुळे चांदीचा काळसरपणा बर्‍याचअंशी कमी होतो. शिवाय चांदी चकाकण्यासाठी बेकिंग सोडाही उपयुक्त आहे. बेकिंग सोडा गरम पाण्यात मिसळून त्याची पेस्ट तयार करायची, त्यानंतर ही पेस्ट चांदीच्या वस्तूंवर लावून नतंर ते एका स्वच्छ कपड्यानं पुसून घ्यायचे. यामुळे चांदीची दुप्पट चमक निश्‍चित दिसेल.’’

‘‘चला, मी निघते. आताच घरी जाऊन माझ्या कानातले टूथपेस्टने स्वछ करते आणि सर्वांना दाखविते की हे चांदीचेच आहे.’’असे म्हणत गुंजन तेथून निघायला लागली.

‘‘अग मी सहज म्हटले, आम्ही सर्व मान्य करतो की तुझ्या कानातले चांदीचेच आहे. आता तू इंग्रजी उच्चार कसे करावे हा व्हिडीओ बघ आणि चांदीचे स्वच्छ केलेले कानातले उद्या दाखव.’’शरदने गुंजनला विनंती केली.

‘‘ठीक आहे,’’असे म्हणत गुंजन तेथेच थांबली. नंतरच लगेच व्हिडीओ सुरू करण्यात आला.

जगतने दिलेली चांदी विषयी माहिती वाचून वाचकांना चांदीची खालील माहिती वाचायला नक्कीच आवडेल.

दागिने आणि अलंकार- (Jewelry and Ornamentation)

भारतात दागिने आणि अलंकार बनवण्यासाठी चांदीचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. पारंपारिक दागिन्यांच्या वस्तू जसे की पायल, बांगड्या, कानातले आणि हार सामान्यतः चांदीपासून बनवले जातात. चांदीचे दागिने विशेषतः ग्रामीण भागात आणि विशिष्ट समुदायांमध्ये लोकप्रिय आहेत जिथे ते सोन्यापेक्षा अधिक परवडणारे आणि सौंदर्याच्या आकर्षणासाठी पसंत केले जातात.

भांडी आणि कटलरी (Utensils and Cutlery)-

चांदीची भांडी आणि कटलरी त्यांच्या प्रतिजैविक गुणधर्मांसाठी बहुमोल आहेत आणि बहुतेकदा विशेष प्रसंगी आणि विधी दरम्यान वापरली जातात. चांदीचे ताट, वाट्या, ग्लास आणि चमचे सामान्यतः धार्मिक समारंभ आणि सणांमध्ये दिसतात. या वस्तू केवळ त्यांच्या सौंदर्यासाठीच नव्हे तर चांदीच्या भांड्यातून खाण्याशी संबंधित आरोग्य फायद्यांसाठी देखील महत्त्वाच्या आहेत.

धार्मिक कलाकृती (Religious Artifacts)

भारतीय संस्कृतीत चांदीला धार्मिक महत्त्व आहे. चांदीच्या मूर्ती, दिवे आणि इतर धार्मिक कलाकृतींचा वापर सामान्यतः मंदिरे आणि घरगुती वेदांमध्ये केला जातो. असे मानले जाते की चांदी पर्यावरण शुद्ध करते आणि आध्यात्मिक ऊर्जा वाढवते. पूजेदरम्यान देवतांना अर्पण म्हणून चांदीची नाणी आणि मूर्तींचाही वापर केला जातो.

पारंपारिक औषध (Traditional Medicine)

चांदीचा वापर पारंपारिक भारतीय औषधांमध्ये, विशेषतः आयुर्वेदात, त्याच्या कथित आरोग्य फायद्यांसाठी केला जातो. चांदीचे नॅनोकण आणि चांदीची राख (रजत भस्म म्हणून ओळखले जाते) विविध आयुर्वेदिक तयारींमध्ये पचन विकार, संक्रमण आणि त्वचेच्या स्थितींसह अनेक आजारांवर उपचार करण्यासाठी वापरले जातात.

सजावटीच्या वस्तू (Decorative Items)

फोटो फ्रेम्स, फुलदाण्या आणि बॉक्स यासारख्या सजावटीच्या वस्तू तयार करण्यासाठी चांदीचा वापर केला जातो. लग्न, सण आणि इतर समारंभात या वस्तू भेट म्हणून दिल्या जातात. चांदीच्या कलाकृती देखील त्यांच्या सजावटीच्या आणि शुभ मूल्यासाठी भारतीय घरांमध्ये लोकप्रिय आहेत.

तंत्रज्ञान आणि उद्योग (Technology and Industry)

इतर क्षेत्रांप्रमाणे ठळक नसतानाही, भारतातील काही तांत्रिक आणि औद्योगिक अनुप्रयोगांमध्ये चांदीचा वापर केला जातो. चांदीची उत्कृष्ट चालकता बॅटरी, सौर पॅनेल आणि विविध इलेक्ट्रॉनिक घटकांच्या उत्पादनासह इलेक्ट्रॉनिक्स आणि इलेक्ट्रिकल अनुप्रयोगांमध्ये मौल्यवान बनवते.

गुंतवणूक (Investment)

चांदीला भारतात गुंतवणुकीचा एक प्रकार म्हणूनही पाहिले जाते. संपत्ती टिकवण्यासाठी अनेक लोक चांदीची नाणी, बार आणि दागिने खरेदी करतात. अक्षय्य तृतीया आणि धनत्रयोदशी सारख्या सणांमध्ये, लोक चांदीच्या वस्तू खरेदी करतात, असा विश्वास आहे की ते समृद्धी आणि सौभाग्य देईल.

चांदीचे दागिने कसे चमकवायचे?

कलंकित होण्याच्या पातळीनुसार आणि तुमच्याकडे उपलब्ध असलेल्या साधनांवर अवलंबून विविध पद्धतींचा वापर करून चमकणारे चांदीचे दागिने घरी सहज करता येतात. येथे काही पद्धती आहेत:

1. चांदीचे पॉलिशिंग कापड वापरणे
साहित्य: चांदीचे पॉलिशिंग कापड.
चांदीच्या पॉलिशिंग कपड्याने दागिने हळूवारपणे घासून घ्या.डाग असलेल्या भागांवर लक्ष केंद्रित करा, आवश्यकतेनुसार थोडा अधिक दबाव टाका.दागिन्यांना चमक द्या.

2. बेकिंग सोडा आणि पाणी पेस्ट
साहित्य: बेकिंग सोडा, पाणी, मऊ कापड किंवा स्पंज.
जाड पेस्ट तयार करण्यासाठी बेकिंग सोडा थोड्या प्रमाणात पाण्यात मिसळा.मऊ कापड किंवा स्पंज वापरून चांदीच्या दागिन्यांना पेस्ट लावा.कलंकित भागांवर लक्ष केंद्रित करून पेस्टने दागिने हळूवारपणे घासून घ्या.कोमट पाण्याने स्वच्छ धुवा आणि मऊ कापडाने वाळवा.

3. ॲल्युमिनियम फॉइल आणि बेकिंग सोडा सोल्यूशन
साहित्य: ॲल्युमिनियम फॉइल, बेकिंग सोडा, उकळते पाणी, वाडगा, मऊ कापड.
एका भांड्यात ॲल्युमिनियम फॉइलवर चांदीचे दागिने चमकदार बाजूने वर ठेवा.दागिन्यांवर बेकिंग सोडा शिंपडा. दागिने झाकले जाईपर्यंत भांड्यात उकळते पाणी घाला. काही मिनिटे बसू द्या. तुम्हाला डाग फॉइलमध्ये हस्तांतरित होताना दिसतील. दागिने चिमट्याने काढा, थंड पाण्याने स्वच्छ धुवा आणि मऊ कापडाने वाळवा.

4. पांढरा व्हिनेगर आणि बेकिंग सोडा
साहित्य: पांढरा व्हिनेगर, बेकिंग सोडा, वाडगा, मऊ कापड.
चांदीचे दागिने एका भांड्यात ठेवा.पांढऱ्या व्हिनेगरने दागिने झाकून ठेवा. व्हिनेगरमध्ये दोन चमचे बेकिंग सोडा घाला. दोन ते तीन तास तसेच ठेवा. थंड पाण्याने पूर्णपणे स्वच्छ धुवा आणि मऊ कापडाने वाळवा.

5. टूथपेस्ट
साहित्य: नॉन-जेल, नॉन-अपघर्षक टूथपेस्ट, मऊ कापड किंवा टूथब्रश.
दागिन्यांवर थोड्या प्रमाणात टूथपेस्ट लावा. मऊ कापडाने किंवा टूथब्रशने दागिने हळूवारपणे घासून घ्या. कोमट पाण्याने स्वच्छ धुवा आणि मऊ कापडाने वाळवा.

6. लिंबाचा रस आणि ऑलिव्ह ऑइल

साहित्य: लिंबाचा रस, ऑलिव्ह ऑईल, मऊ कापड.
अर्धा कप लिंबाचा रस एक चमचा ऑलिव्ह ऑइलमध्ये मिसळा.मिश्रणात मऊ कापड बुडवा. दागिने चमकेपर्यंत कपड्याने घासून घ्या. कोमट पाण्याने स्वच्छ धुवा आणि मऊ कापडाने वाळवा.

चांदीचे दागिने असे ठेवा :

योग्यरित्या साठवा: चांदीचे दागिने थंड, कोरड्या जागी ठेवा, शक्यतो हवाबंद डब्यात किंवा अँटी-टर्निश फॅब्रिक असलेल्या दागिन्यांच्या बॉक्समध्ये ठेवा.

एक्सपोजर टाळा: घरगुती क्लीनर, क्लोरीन आणि अगदी थेट सूर्यप्रकाश यासारख्या रसायनांपासून चांदीला दूर ठेवा, ज्यामुळे कलंक वाढू शकतात.

नियमित साफसफाई: डाग जमा होण्यापासून रोखण्यासाठी चांदीचे दागिने नियमितपणे स्वच्छ करा. चांदीच्या कापडाने झटपट पॉलिश केल्याने अनेकदा ते चमकदार राहते आणि जड डाग टाळता येते.

या पद्धतींचा अवलंब करून तुम्ही तुमचे चांदीचे दागिने चमकदार आणि सुंदर ठेवू शकता.

निष्कर्ष

चांदीची अष्टपैलुत्व आणि सांस्कृतिक महत्त्व भारतीय दैनंदिन जीवनात त्याचे निरंतर महत्त्व सुनिश्चित करते. दागिने आणि घरगुती वस्तूंचे सौंदर्य वाढवण्यापासून ते आरोग्य आणि अध्यात्मात भूमिका बजावण्यापर्यंत, चांदी हा भारतीय परंपरा आणि आधुनिक जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे.

- योगेश रमाकांत भोलाणे
Read more about author